Jedzenia trzeba się nauczyć. Czy wiesz jakie są prawidłowe etapy w rozwoju umiejętności jedzenia u Twojego dziecka?

Jak wyglądają poszczególne etapy w rozwoju umiejętności jedzenia u dziecka? Jakie umiejętności powinno przyswoić na każdym z poszczególnych etapów? O tym Anna Jaźwińska – Chren Gabinet Neurologopedyczny Daję Słowo.

Wyobraź sobie, że jesteś na wakacjach za granicą, w pięknej nadmorskiej miejscowości. Siedzisz wygodnie w restauracji, w towarzystwie bliskich oraz nowo poznanych osób. Kelner przynosi i stawia przed Tobą talerz pełen dziwnych owoców morza. Większości z nich nie rozpoznajesz, widzisz je po raz pierwszy. Jedne wyglądają jak ślimaki w skorupach, inne przypominają patyki, jeszcze inne mają twarde odnóża i pancerz. Czy od razu wiesz, jak je zjeść? Czy z chęcią zabierasz się do próbowania? Czy może najpierw wąchasz, dotykasz lub wpisujesz pod stołem w telefonie hasło w Google „jak jeść owoce morza”?

Towarzystwo już je i rozpływa się w zachwytach, namawia do spróbowania. Nadal jednak nie wiesz, co masz zrobić z tym, co na talerzu. Czy czujesz lekką presję i niepokój? Masz dwa wyjścia: mówisz, że wolisz zjeść sałatkę i kurczaka lub podejmujesz wyzwanie. Załóżmy, że próbujesz: obserwujesz innych i próbujesz ich naśladować, dłubiesz w muszlach, dziwnym sprzętem starasz się rozłupać skorupy, aby dostać się do czegoś, co jest jadalne. Nie wychodzi Ci, zapewne już narasta frustracja. Sytuacja może się rozwinąć w kilku kierunkach: może znajdzie się ktoś, kto Ci pomoże i wytłumaczy, a reszta towarzystwa zapewni, że też kiedyś miała takie trudności i nie martw się, szybko się nauczysz, tylko próbuj. Może być też tak, że reszta, widząc Twoje nieudolne starania, zacznie stroić sobie żarty, a Ty poddasz się i na widok owoców morza w przyszłości poczujesz nieprzyjemny dreszcz.

Teraz pomyśl, że w podobnej sytuacji jest dziecko, kiedy kładziesz przed nim kawałek rozgotowanej marchewki lub ziemniaka albo starasz się nakarmić je łyżką, nieznaną do tej pory, dziwnie pachnącą i wyglądającą papą. Wniosek z tej historii: jedzenia trzeba się nauczyć.

Czy wiesz jakie są prawidłowe etapy w rozwoju umiejętności jedzenia u Twojego dziecka? Obalamy mity.

Jednym z najczęstszych mitów jest ten mówiący, że jedzenie jest instynktowne i łatwe. Instynktowne owszem, ale tylko przez pierwsze kilka miesięcy życia. Do 3-4 miesiąca dzieci posiadają zestaw odruchów pierwotnych (odruch szukania, odruch ssania), które pomagają im jeść. W tym czasie w mózgu tworzą się skomplikowane ścieżki motoryczne, dzięki którym możliwa będzie dobrowolna kontrola motoryczna nad jedzeniem.

W wieku 5-6 miesięcy odruchy wygasają, a jedzenie staje się zachowaniem wyuczonym po 6 miesiącu życia¹. Nie zdajemy sobie sprawy z tego, że jedzenie jest najbardziej złożonym zadaniem fizycznym, w które angażują się ludzie. Jest to jedyne działanie, które angażuje każdy z naszych układów narządów (i muszą one działać poprawnie). Ponadto w jedzenie zaangażowany jest każdy mięsień w ciele- jedno połknięcie wymaga koordynacji 26 mięśni i 6 nerwów czaszkowych. Podczas jedzenia muszą działać w sposób skoordynowany wszystkie systemy sensoryczne (a jest ich 8)². Błędnym jest zatem myślenie, że jedzenie polega na tym, że siadam i jem. Jedzenia trzeba się nauczyć tak jak np. chodzenia i mówienia.

W momencie, kiedy zaczynamy rozszerzać dietę dziecku, powinniśmy pamiętać, że to dopiero początek drogi, że rozwój funkcji związanych z jedzeniem trwa i dopiero 3-latek posiada umiejętności zbliżone do tych prezentowanej przez nas dorosłych.

Na poszczególnych etapach rozwoju pojawiać się powinny kolejne umiejętności. Warto wiedzieć czego możemy oczekiwać od naszych dzieci- łatwiej nam będzie wtedy zachować spokój lub w odpowiednim momencie zgłosić się do specjalisty.

Jak przebiega rozwój funkcji związanych z jedzeniem³ ? Jak wyglądają poszczególne etapy w rozwoju umiejętności jedzenia u dziecka?

0-3 miesiąc życia

Na tym etapie jedzenie jest czynnością odruchową. Dziecko rodzi się z odruchem szukania i ssania, które umożliwiają mu zlokalizowanie źródła pokarmu (pierś mamy, butelka) oraz prawidłowe ssanie. Odruch zwracania (odruch wymiotny) u maluszków znajduje się w 1/3 języka. Policzki, wargi, język, podniebienie funkcjonują wspólnie. Język jest ułożony w miseczkę, aby zapewnić ruch ssący i przesuwanie płynu do tyłu jamy ustnej.

4-6 miesiąc życia

W 4 miesiącu życia odruchy szukania i ssania powinny wygasać na rzecz pojawiającego się odruchu kąsania. Wzrasta koordynacja pomiędzy ssaniem, połykaniem, oddychaniem, ssanie staje się bardziej aktywne. Odruch zwracania przesuwa się w głąb jamy ustnej, co sprawia, że zmniejsza się jej wrażliwość. W okolicach 6 miesiąca pojawia się aktywny wzór żucia, ssanie nadal jednak uczestniczy w pobieraniu pokarmów z łyżeczki i połykaniu jedzenia/płynów.

7-9 miesiąc życia

Pomiędzy 6-8 miesiącem wzrasta sprawność języka: wykonuje on ruchy w kierunkach na zewnątrz/do wewnątrz, do góry/ na dół, pojawiają się ruchy lateralne (boczne), które są potrzebne do prawidłowego żucia. Wargi są aktywne w czasie jedzenia, może jednak nadal dochodzić do braku koordynacji w ruchach warg i żuchwy przy jedzeniu z łyżeczki, znacznie lepsze jest ich zamknięcie do połykania papek niż płynów. Podczas picia z kubka żuchwa nadal jest niestabilna (wciąż trwa proces nauki). Może pojawiać się wypychanie języka w celu ułatwienia połykania. Odruch zwracania znajduje się bardziej z tyłu języka 

Co bardzo ważne- w tym okresie dziecko powinno prezentować wzór żucia z jedzeniem umiejscowionym na bocznych trzonowcach, zaczyna się aktywne przesuwanie jedzenia ze środka na boki i z boku na środek.

10-12 miesiąc życia

Umiejętności, jakie zaobserwujemy na tym etapie rozwoju, to lepsze domknięcie warg dla połykania płynów, umiejętność czyszczenia dolnej wargi zębami, poprawa koordynacji podczas picia. Górna warga porusza się w dół i do przodu oraz dolna warga wsuwa się (cofa się), aby usunąć papkę z łyżeczki. Rozwija się wzór żucia „obrotowego”, a wargi i policzki są aktywne podczas żucia. Odruch zwracania przesuwa się w kierunku ściany gardła.

13-15 miesiąc życia

Na tym etapie pojawia się umiejętność niezależnej pracy szczęki, warg i języka. Niezależnie od siebie pracują także czubek języka i jego boki. Wzrasta stabilności żuchwy dla odgryzania. Pojawia się domknięcie warg podczas żucia. Dziecko ma także możliwość utrzymania ciągłości ssania podczas picia z kubka (tzn. potrafi zassać, połknąć i ponownie zassać bez odrywania kubka od warg).

16-18 miesiąc życia

W tym okresie umiejętności związane z jedzeniem doskonalą się. Pojawia się częściowa wewnętrzna stabilność żuchwy, wzrasta niezależność w pracy żuchwy, warg, języka. Zredukowane zostaje wypychanie języka w celu ułatwienia połykania. Dziecko potrafi kontrolować gryzienie bez wsparcia ruchem głowy, poprawia się także kontrola podczas picia płynów. Integracja ruchów języka, warg i żuchwy staje się płynniejsza.

19-24 miesiąc życia

Pomiędzy 19 i 24 miesiącem pojawiają się kolejne umiejętności. Dziecko zaczyna używać języka do wyczyszczenia warg z jedzenia, zyskuje umiejętność picia przez słomkę (ssanie w długiej sekwencji). Żucie jest coraz doskonalsze- odbywa się ruchem „ukośno-obrotowym”, usta podczas przeżuwania są zamknięte i możliwe jest żucie mięsa. Język wycofuje się w głąb jamy ustnej (cofa się) podczas połykania.

25-26 miesiąc życia

Na tym etapie rozwój funkcji związanych z jedzeniem powinien się zakończyć. Dziecko zyskuje pełną stabilność wewnętrzną żuchwy, potrafi unosić czubka języka podczas połykania, dostosować nacisk szczęki do gryzienia i żucia.  Podczas jedzenia powinno prezentować dorosły wzorzec żucia (żucie „okrężno-obrotowe”) oraz dorosły wzorzec połykania (czubek języka opiera się o wałek dziąsłowy za górnymi zębami, a tym samym wykonuje ruchy pionowe, szczęki są zwarte, wargi nie zaciskają się; płyny nie wyciekają z jamy ustnej).

Na każdym z tych etapów występowanie przeszkód może zaburzać lub uniemożliwiać uczenie się prawidłowego wzorca jedzenia. O tym, jakie trudności może napotkać dziecko oraz co my, rodzice, możemy zrobić , aby wspierać dziecko w nauce jedzenia- napiszę w kolejnych artykułach. Już dziś zachęcam do śledzenia strony i lektury!

Autor: Anna Jaźwińska – Chren

Gabinet Neurologopedyczny Daję Słowo

Źródła:

1 https://sosapproachtofeeding.com/top-10-myths/

2 https://sosapproachtofeeding.com/top-10-myths/

3 Informacje podane za: Lori Overland, Talk Tools

Źródło fot. Pixabay